‘Een slimme stad – wie wil dat nu niet?’ – met deze vraag begon onze moderator Inge Janse de talkshow ‘Op (weg) naar de echte slimme stad’. De vraag liet direct een van de dilemma’s van de smart city zien. Want wie wil nu in een domme stad wonen als je stad ook slim kan zijn? Maar wat maakt de slimme stad eigenlijk slim? En wat zijn mogelijke consequenties daarvan?
Na een welkomstwoord door prof. dr. Erwin Muller, decaan FGGA, bestuurder Campus Den Haag en stuurgroepslid van het Centre for BOLD Cities, begon de talkshow met een gesprek tussen prof. dr. ir. Eefje Cuppen en Kars Alfrink over het contestable maken van de slimme stad.
Publieke waarden worden meer en meer belangrijk in de slimme stad en in het discours over de slimme stad. Maar vaak blijft dit gesprek op een abstract niveau, ziet Cuppen, waar al deze waarden naast elkaar kunnen bestaan. Terwijl deze in de praktijk vaak met elkaar botsen en daadwerkelijke politieke keuzes vereisen. Daarom pleit de directeur van het Rathenau Instituut ook voor het specifiek en lokaal maken van het gesprek over de slimme stad. Dat is juist wat Kars Alfrink, onderzoeker ‘Contestable AI’ aan de TU Delft, laat zien in zijn onderzoek. Voor de Gemeente Amsterdam onderzocht hij hoe je het algoritme dat bepaalt hoe snel een e-auto laadt zichtbaar kan maken. De belangrijkste les: transparantie alleen is niet genoeg, mensen moeten ook de mogelijkheid krijgen om tegenspraak te bieden. In het vervolgonderzoek van zijn PhD richt Alfrink zich dan ook op het ontwerpen van Ai-toepassingen die tegenspraak mogelijk maken. Ook omdat technologie vaak wordt gebruikt als een schild om politieke keuzes achter te verschuilen.
In het tweede gesprek gingen onderzoeksjournalist Evaline Schot en prof. mr. dr. Reijer Passchier dieper in op de impact van digitalisering op onze democratie en de rol van de gemeenteraad en de media om de burger te beschermen tegen de uitwassingen van een steeds verder digitaliserende overheid. Passchier vertelde hoe uit zijn onderzoek naar voren kwam hoe digitalisering de uitvoerende macht versterkte maar ook diepgaand verandert en minder controleerbaar maakt. Evaline vertelde het publiek meer over het onderzoek dat zij deed naar het algoritme dat de Gemeente Rotterdam gebruikte om bijstandsfraude op te speuren. Ook zij ziet een overheid die alleen nog maar ingewikkelder en ondoorgrondelijker wordt – met alle gevolgen voor kwetsbare burgers van dien. Juist om de overheid op gemeenteniveau weer controleerbaar te maken, pleit Passchier voor een versterkte rol van de gemeenteraad en veel meer ondersteuning.
De gemeenteraad bleef de focus van het gesprek tijdens het derde programmaonderdeel met Sjir Hanssen, gemeenteraadslid in Rheden, en Jiska Engelbert, strategisch directeur van het Centre for BOLD Cities. Engelbert en Hanssen spraken zich allebei uit om het onderwerp technologie en digitalisering op de politieke agenda te brengen. Dat dit nog veel te weinig gebeurt ziet Hanssen ook in zijn eigen raad. Het onderwerp moet zowel door raadsleden als ook door het College van Burgemeester en Wethouder beter worden vertegenwoordigd. Daarbij hoef je geen expert te zijn op het gebied van technologie, beaamt Engelbert. Juist als niet-technici kan je belangrijke vragen in de raad gaan stellen zoals: voor wie of wat wordt hier waarde gecreëerd? En wil ik daar als gemeenteraadslid iets over zeggen?
Heel passend dan ook dat de White Paper is uitgereikt aan Abdullah Uysal, vicevoorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Voor ontvangst van de White Paper gaf hij inzichten vanuit zijn eigen werk als gemeenteraadslid over waarom het zo moeilijk is voor raadsleden om digitalisering en de slimme stad in de raad te agenderen. Te vaak nog blijft de slimme stad te onzichtbaar, te abstract – voor raadsleden zelf maar ook voor hun kiezers. Methoden om de slimme stad zichtbaarder te maken – zoals een datawandeling – zijn daarom ontzettend belangrijk.
Tegenspraak creëren, tegenspraak mogelijk maken of zelf vaker tegenspreken – dat blijft een van de belangrijkste inzichten voor vandaag om de stad van morgen écht slim te maken. Onze White Paper laat voorbeelden zien voor hoe dat mogelijk is.
Hieronder nog een paar meer impressies van een geslaagde dag!
Alle foto’s door Tiffany Konings.
